هنوز مجوز نشر الکترونیک وجود ندارد - وبلاگ پیشرو

به گزارش وبلاگ پیشرو، سال 99 برای ناشران مسائل زیادی به همراه داشت، علت تشدید بیشتر این مسائل همه گیری بیماری کووید19 بود. با اینکه واکسن این بیماری در حال تولید و توزیع است، اما به نظر نمی رسد سال 1400 ناشران، کتاب فروشان و در کل مردم بتوانند مانند پیش از همه گیری زندگی را از سر بگیرند. در چنین شرایطی، پیداکردن راهکاری برای تمام حوزه های از جمله فعالان صنعت نشر برای امکان بقا و ادامه فعالیت در سالی سخت، از اهمیت بالایی برخوردار است.

قاسم صفایی نژاد، مدیر انتشارات صاد در بررسی مسائل و راهکار مقابله با آن ها برای ادامه فعالیت در سال 1400 خواستار جلب نظر مخاطبان، جلب اعتماد ناشران در حوزه تولید محتوا، دسترسی به سخت افزار و فرهنگ استفاده از کتاب الکترونیک شد.

ناشران در سال 99 با مسائل متعددی از جمله گرانی کاغذ، برگزار نشدن نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی، تعطیلی کتاب فروشی ها و چاپخانه ها و .. . روبرو شدند. با توجه به اینکه شما در حوزه نشر الکترونیک فعالیت دارید و این شیوه انتشار کتاب در دوره شیوع کرونا، اهمیت ویژه ای نسبت به قبل پیدا کرد، جایگاه نظر الکترونیک و ضرورت توجه صنعت نشر به آن را چطور ارزیابی می کند؟

شرایطی که بر اثر همه گیری بیماری کووید19 ایجاد شد و همچنین نوسانات ارزی که لطمه بزرگی بر ناشران کتاب های کاغذی فعالیت وارد کرد، باعث جهش در حوزه صنعت کتاب الکترونیک شد. در واقع فرصتی که به وجود آمد، زمینه های عادت مخاطب به مطالعه کتاب الکترونیک را ایجاد کرد. در بسیاری از کشورها توجه مخاطبان به کتاب الکترونیک بسیار بیشتر از ایران است؛ به طوری که در کشورهای توسعه یافته ضریب نفوذ نشر الکترونیک بیش از 25 درصد است؛ درحالی که در ایران، میزان این نفوذ زیر پنج درصد است و با استانداردهای دنیا فاصله داریم. فرصت ایجاد شده در همه گیری بیماری کووید19 برای توجه بیشتر به کتاب الکترونیک و صوتی، امکان خوبی است تا ناشران و افرادی که دست اندرکار تولید، توزیع محتوا، تبلیغ و معرفی کتاب هستند، بیشتر به کتاب الکترونیک توجه نشان دهند.

جای خالی حمایت های دولتی از نشر الکترونیک

با افزایش توجه ها به کتاب الکترونیک در سال 99، آیا فعالان این حوزه می توانند اقدامی برای جلب مخاطبان بیشتر و پایدارکردن استفاده از کتاب الکترونیک برای زمان پساکرونا انجام بدهند؟

برای توسعه کتاب الکترونیک در کشور، نیازمند مولفه های گوناگون هستیم. دولت، بخش خصوصی، رسانه ها ، مردم و البته ناشران باید وارد فعالیت مستمر در این حوزه بشوند، زیرا هرکدام در تولید و گسترش کتاب الکترونیک نقش دارند. دولت نقش سیاست گذاری و حمایتی دارد و این در شرایطی است که ناشران فعال در حوزه الکترونیک، هنوز در موضوع قوانین کتاب الکترونیک با مسائل زیادی روبرو هستند؛ از رعایت حق حق انتشار تا اینکه به چه شکلی باید از ناشر حمایت بشود.

آیا برای ارائه کتاب الکترونیک و دسترس پذیر بودن آن، کتابخانه ها هم می توانند در راستای تغییر عادت افراد کتاب خوان، فعالیت بکنند؟

کتابخانه ها هم می توانند دست به کار بشوند. ناشران فعال در حوزه کتاب الکترونیک در این زمینه ایده هایی دارند، اما زیرساخت ها باید مهیا بشود. برای مثال در پلت فرم طاقچه امکانی وجوددارد که وقتی افراد لوکیشن خود را در گوشی همراه فعال کنند، می توانند در محل های خاص از طاقچه بی نهایت یا طاقچه رایگان استفاده بکنند. طاقچه از این امکان برای بیمارستان ها هم استفاده کرده است و کادر درمان می توانند به صورت رایگان در طاقچه بی نهایت کتاب بخوانند. این امکان می تواند برای کتابخانه ها هم اجرایی بشود.

با توجه به تعطیلی کتابخانه ها و محدودشدن فعالیت آن ها در زمان همه گیری، استفاده از فضای کتابخانه عملی نیست اما درصورتی که نهاد کتابخانه ها هم از این مساله حمایت بکند، این ایده می تواند در پارک ها و فضایی که مردم رفت وآمد دارند و برایشان محدودیتی از نظر رعایت پروتکل بهداشتی ندارد، انجام بشود. برای مثال با شروع فصل گرما در پارک های منتخب با این روش کتابخانه هایی عمومی برای مطالعه کتاب در فضای باز برای مخاطبان مهیا شود؛ به شرط اینکه دغدغه توسعه کتاب الکترونیک در کشور وجودداشته باشد.

البته به همه جوانب کتاب الکترونیک باید فکر کنیم. اقداماتی که در سال گذشته برای توسعه و استفاده بیشتر از کتاب اجرا شده ، برای کتاب کاغذی و صوتی بوده است؛ در صورتی که قالب های کتاب الکترونیک از چت استوری (اپلیکیشنی که با آن می توان کتاب را به صورت پرسش و پاسخ در قالب یک مکالمه جذاب با راوی کتاب همراه با ارسال فایل های ضمیمه کتاب مطالعه کرد)، کتاب تعاملی (کتابی که در هر صفحه از کودک می خواهد کاری را انجام دهد، نقطه ای را فشار دهد، روی نقطه ای ضربه بزند، کتاب را تکان دهد و به چپ و راست خم کند، دست هایش را به هم بزند و..) و ویکی بوک (کتاب ویکی آزمایش های علمی را به صورت ساده توضیح می دهد؛ به گونه ای که بچه ها با انجام دادن آزمایش های آن به صورت تجربی با مفاهیم علمی آشنا می شود) در کشور ما تقریبا مغفول مانده است. هرچند اقدامات جسته و گریخته ای در این حوزه ها اجرا شده است، اما نتوانستیم شاهد فعالیت مستمر در آن باشیم.

در نشر صاد در سال 1400 برنامه هایی در حوزه چت استوری و کتاب های تعاملی و ویکی بوک داریم، زیرا هدف ما این است که تولید محتوای متناسب در فضای مجازی در حوزه کتاب و محتوای عمیق اتفاق بیفتد.

نشر به طور عام، مردمی نشده است

مردم به جز رعایت قانون حق انتشار، در دسترسی و خرید کتاب، اقدام دیگری هم می توانند انجام دهد؟

مردم در حوزه تولید و توزیع محتوا نقش جدی دارند. یکی از بحث هایی که در یکی از زیرمجموعه های نشر صاد با نام نشرسرای خودنویس داریم، بحث کشف و پرورش استعداد است. از همه مردم دعوت می کنیم تا وارد حوزه تولید محتوا بشوند، به آن ها داستان نویسی و تولید محتوا آموزش می دهیم تا بتوانند چت استوری و کتاب تعاملی بنویسند، به شرطی که وارد حوزه تولید محتوا بشوند و استعداد خود را به ما نمایان بکنند و بتوانیم استعداد آن ها را پرورش دهیم.

در معرفی کتاب هم مردم می توانند نقش جدی داشته باشند و کتاب های خوب را به یکدیگر معرفی بکنند. به نظرم یکی از مسائل جدی در صنعت نشر ایران این است که نشر به طور عام، مردمی نشده است. نشر برای چندصدهزار نفر در کشور است که فقط آن ها کتاب خوان هستند؛ اما اگر بتوانیم از فرصت فضای مجازی و کتاب الکترونیک استفاده کنیم، می توانیم این عدد را به چند میلیون نفر در آینده میان مدت، تبدیل بکنیم. باید نیاز مردم شناسایی شود تا محتوا مطابق نیاز تولید شود و مردم خودشان در حوزه تولید محتوا و در نهایت مصرف محتوا نقش داشته باشند.

لزوم یکی کردن مجوز نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک

در بررسی زیرساخت های نشر الکترونیک در ایران، آیا مسئله ای فراتر از امکان دسترسی به کتاب الکترونیک توسط گوشی هوشمند، لپ تاپ و ... مطرح است؟

فناوری و دستگاه مورد نیاز برای استفاده از کتاب الکترونیک، لازمه کار است. این درحالی است که به برخی زیرساخت های قبل از آن هم نیاز داریم. این ملاحظات، می طلبد که قوانینی متناسب با نشر الکترونیک در کشور تصویب بشود. ما هنوز چیزی به اسم مجوز نشر الکترونیک نداریم. اگر ناشر الکترونیک بخواهد شابک، فیپا و مجوز نشر بگیرد، باید درخواست پروانه نشر کاغذی بدهد، درصورتی که ممکن است نیاز به پروانه نشر کاغذی نداشته باشد. شاید یک ناشر نخواهد هیچ کتاب را به صورت کاغذی منتشر کند! چرا باید مجوز نشر کاغذی بگیرد؟! حتی اگر ناشر مجوز نشر الکترونیک را بگیرد و بعد به درخواست مخاطب بخواهد یک نسخه از آن را چاپ کند، باز هم باید مجوز نسخه کاغذی را تهیه کند.

یکی کردنِ مجوز نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک یکی از ملزومات ادامه فعالیت ناشران در حوزه کتاب الکترونیک است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای اینکه مجوزهای جداگانه برای کتاب در حوزه نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک بدهد، باید روی محتوا بررسی. ناشران در حوزه کتاب صوتی با این مشکل روبرو هستند، که برای تولید کتاب صوتی از کتاب کاغذی که مجوز دارد، با همان متن، باید دوباره مجوز بگیرند.

حمایت دولتی و فرهنگ سازی برای استفاده از کتاب الکترونیک، اقداماتی است که باید انجام شود، چراکه تعداد زیادی از مردم هنوز به مطالعه کتاب کاغذی عادت دارند، درصورتی که مزایای استفاده از کتاب الکترونیک بیشتر از کتاب کاغذی است. این فرهنگ سازی باید اتفاق بیفتد تا مسائل توزیع و پخش کتاب حل شود و فرایند تولید کتاب آسیب کمتری به طبیعت بزند. این فرهنگ سازی با جلب نظر مخاطبان، جلب اعتماد ناشران ممکن است. همه این اتفاق ها در حوزه تولید محتوا، دسترسی به سخت افزار و فرهنگ استفاده از کتاب الکترونیک باید بیفتد تا بتوانیم شاهد توسعه کتاب الکترونیک باشیم.